Του Διεθνολόγου Θεμιστοκλή Ζ. Ζανίδη
Η εποχή μας χαρακτηρίζεται από έντονη αβεβαιότητα καθώς η πληροφόρηση είναι καταιγιστική ενίοτε αντικρουόμενη και σε μεγάλο βαθμό μεροληπτική. Ο μέσος άνθρωπος ήδη δυσκολεύεται να διαχωρίσει το πραγματικό γεγονός και πολλές φορές παρασύρεται από ειδήσεις που τελικώς χαρακτηρίζονται ως ψεύτικες (fake news).
Σε αυτό το ρευστό περιβάλλον έρχεται να προστεθεί και το φαινόμενο του Deepfake για να κάνει ακόμη δυσκολότερο τον εντοπισμό της αλήθειας. Το προαναφερθέν είναι προφανές πόσο επιζήμιο μπορεί να αποδειχθεί καθώς θα διαμορφώσει άποψη σε μεγάλες μερίδες του πληθυσμού οι οποίοι, κατά πάσα πιθανότητα, θα θεωρούν πως έχουν απόλυτο δίκιο αφού ένα video με έναν πολιτικό ή κρατικό αξιωματούχο να δηλώνει κάτι είναι αδιαμφισβήτητο τεκμήριο αλήθειας. Ειδικότερα στην περίπτωση της Ελλάδας, η οποία βίωσε και βιώνει ακόμη μια πρωτοφανή οικονομικοκοινωνική κρίση, με την αξιοπιστία των ΜΜΕ να βρίσκεται σε εξαιρετικά χαμηλό επίπεδο, η προσθήκη των Deepfake που αργά ή γρήγορα θα συμβεί, θα πλήξει περαιτέρω το κύρος τους.
Όμως τι ακριβώς είναι ένα Deepfake video; Ο όρος έχει κάνει δυναμικά την εμφάνισή του τα τελευταία χρόνια, στις δυτικές κυρίως χώρες κι αφορά βίντεο που χρησιμοποιούν προηγμένη τεχνολογία ώστε να δείχνουν τον απεικονιζόμενο άνθρωπο να λέει και να πράττει κάτι το οποίο στην πραγματικότητα δεν δήλωσε ή έπραξε ποτέ. Τα περισσότερα Deepfakes χρησιμοποιούνται για ψυχαγωγία και σάτιρα είτε στην τηλεόραση είτε στα social media. Το πρόβλημα έγκειται στο γεγονός πως έχουν σχεδιαστεί για να παραπλανούν τους ανθρώπους και να διαδίδουν ψευδή στοιχεία με τρόπο άκρως πειστικό — μάλιστα όσο εξελίσσεται η τεχνολογία του deepfake λογισμικού τόσο θα δυσκολεύει ο θεατής/ακροατής/αναγνώστης να διαχωρίσει την αλήθεια από την πραγματικότητα.
Είναι γεγονός πως, σε γενικές γραμμές, οι άνθρωποι επιλέγουν να δουν κι ακούσουν αυτό που ταιριάζει περισσότερο στο δικό τους αφήγημα. Η προκατάληψη αυτή, που είναι έμφυτη στον καθένα από εμάς, οδηγεί στην τάση να πιστεύουμε κάτι αρχικά και κατόπιν να ψάχνουμε για ειδήσεις που ακριβώς υποστηρίζουν την άποψή μας[1]. Στο πλαίσιο αυτό θα απορρίψουμε οποιαδήποτε είδηση έρχεται σε αντίθεση ή αμφισβητεί την ήδη διαμορφωμένη μας άποψη. Δυστυχώς, τα Deepfakes θα εντείνουν το συγκεκριμένο πρόβλημα. Επιπροσθέτως, θα δώσουν πολύτιμα όπλα στους εκάστοτε πολιτικούς, αξιωματούχους, επιχειρηματίες ακόμα και εγκληματίες να αμφισβητούν πραγματικά video με δηλώσεις τους με συνέπεια η αναζήτηση της αλήθειας να περιπλέκεται υπερβολικά.
Η ύπαρξη των Deepfake video θα σπείρει την αμφιβολία στους πολίτες καθώς όλα ανεξαιρέτως τα video θα θεωρούνται εν δυνάμει Deepfake, ακόμα κι αυτά που θα είναι πραγματικά. Το πλήγμα στην αξιοπιστία θα είναι τεράστιο. Η αβεβαιότητα θα ενταθεί και η κοινωνία θα αποπροσανατολιστεί από αντικρουόμενες εξηγήσεις κι ερμηνείες. Η συρρίκνωση της εμπιστοσύνης θα ενταθεί όμως η τελευταία πρέπει πάση θυσία να διαφυλαχθεί. Επίσης, θα πρέπει να αποτραπεί η απάθεια των πολιτών καθώς ελλοχεύει ο κίνδυνος να μην μπαίνουν καν στον κόπο να εξετάζουν μια είδηση καθώς θα τη θεωρούν εκ προοιμίου ψεύτικη ανοίγοντας με τον τρόπο αυτόν το δρόμο σε πάσης φύσεως λαϊκιστές που θα βλάψουν την ήδη εύθραυστη ισορροπία.
Εν κατακλείδι, στο εγγύς μέλλον μια απλή διασταύρωση της πληροφορίας δεν θα αρκεί για την εξακρίβωση της αξιοπιστίας μιας είδησης. Όσο δύσκολη και να γίνει αυτή η διασταύρωση, ελέω Deepfake video, οι πολίτες θα πρέπει να μην παραιτηθούν από την προσπάθεια ανίχνευσης του ψεύδους. Οφείλουμε όλοι να μάθουμε τους τρόπους με τους οποίους θα ξεχωρίζουμε το πραγματικό από το ψεύτικο και να μας ενδιαφέρει να το κάνουμε πάντα γιατί η παραπλάνηση και η απάθεια μπορεί να μας οδηγήσει σε επικίνδυνα μονοπάτια.
[1] Προκατάληψη επιβεβαίωσης (confirmation bias) ονομάζεται η τάση ενός ατόμου να αναζητήσει, να ερμηνεύσει, να ευνοήσει και να ανακαλέσει πληροφορίες με τρόπο που να επιβεβαιώνει τις προϋπάρχουσες πεποιθήσεις ή υποθέσεις του (Plous, Scott (1993), The Psychology of Judgment and Decision Making, σελ. 233)
