Θεμιστοκλής Ζ. Ζανίδης, Διεθνολόγος/Πολιτικός Επιστήμονας
Οι ΗΠΑ τις πρώτες δεκαετίες του 21ου αιώνα, παρ' όλους τους κραδασμούς που είναι υπαρκτοί σε όλα τα επίπεδα, με τον πλέον πρόσφατο τις Εκλογές κατά τις οποίες ο νυν Πρόεδρος Ντ. Τραμπ συνεχίζει να αμφισβητεί το αποτέλεσμα και την ήττα του, κρατούν τα σκήπτρα της παγκόσμιας ηγεμονίας. Όμως έχουν εμφανιστεί δυνάμεις οι οποίες είναι διατεθειμένες να αμφισβητήσουν την αμερικανική πρωτοκαθεδρία. Εντούτοις, ποιο είναι το χρονικό της αναρρίχησης των Ηνωμένων Πολιτειών στην κορυφή του κόσμου; Από πότε ξεκίνησε και πως διαμορφώθηκαν οι συγκυρίες ώστε η Ουάσινγκτον να αποτελεί την πιο ολοκληρωμένη υπερδύναμη στην ιστορία της ανθρωπότητας;
Οι ΗΠΑ ξεκίνησαν ήδη από το 1898 τους υπερπόντιους κατακτητικούς πολέμους όταν κατέλαβαν το νησιωτικό σύμπλεγμα της Χαβάη και τις Φιλιππίνες. Η διάνοιξη της Διώρυγας του Παναμά διευκόλυνε τον έλεγχο των δύο ωκεανών από το αμερικανικό ναυτικό το οποίο είχε αναπτυχθεί τόσο που ήδη αμφισβητούσε σοβαρά την κυριαρχία του πανίσχυρου βρετανικού. Το Δόγμα Μονρόε και η βαθιά ριζωμένη πεποίθηση των αμερικανών για συνεχή εδαφική επέκταση μοιραία οδήγησε στην απόλυτη κυριαρχία των ΗΠΑ σε όλο το δυτικό ημισφαίριο.
Η ελεύθερη αγορά σε συνδυασμό η αμερικανική κουλτούρα για νεωτερισμό προσέλκυσε μεγάλο αριθμό νεωτεριστών οι οποίοι μετέτρεψαν τις ΗΠΑ, ήδη από τις παραμονές του Α' Παγκοσμίου Πολέμου, στο πρώτο βιομηχανικό κράτος του κόσμου. Ο δυναμισμός της νέας δύναμης έγινε αντιληπτός κατά τον Α' Π.Π. (1914-1918) από την Ευρώπη όταν οι ΗΠΑ προέβαλαν μαζικά την στρατιωτική τους ισχύ καθώς μετέφεραν εκατοντάδες χιλιάδες στρατιώτες δια μέσου του Ατλαντικού ωκεανού. Ήταν μια ναυτική μεταφορά κολοσσιαίων διαστάσεων δεικνύοντας μια σημαντική παράμετρο της αμερικανικής ισχύος, την κυριαρχία τους στην θάλασσα.
Μετά το πέρας του πολέμου, οι πανίσχυρες ΗΠΑ επέλεξαν τον απομονωτισμό. Η χώρα διέθετε ήδη το ισχυρότερο πολεμικό ναυτικό στον κόσμο, έλεγχε τους δύο ωκεανούς, όμως επέλεξε να μην εμπλακεί στις ευρωπαϊκές υποθέσεις στις δεκαετίες '20 και '30. Αυτό οφειλόταν και στην τότε επικρατούσα αντίληψη των αμερικανών για την ασφάλεια. Σύμφωνα με αυτήν, οι ΗΠΑ θεωρούνταν ηπειρωτική νήσος και το μέλημα της κυβέρνησης ήταν η προστασία των ακτών της τόσο στον Ειρηνικό όσο και στον Ατλαντικό Ωκεανό. Η στρατηγική τους ήταν κατά βάση εθνική χωρίς να ενδιαφέρεται ιδιαίτερα για τις παγκόσμιες υποθέσεις. Η στάση τους άλλαξε άρδην κατά τον Β' Π.Π. όταν και καθιερώθηκε ως η μία εκ των δύο υπερδυνάμεων υποσκελίζοντας οριστικά τις ευρωπαϊκές δυνάμεις οι οποίες εξήλθαν κατεστραμμένες από τον πόλεμο.
Στη συνέχεια, ο Ψυχρός Πόλεμος αντιπροσώπευε την αντιπαράθεση μεταξύ της ισχυρότερης ναυτικής δύναμης που έλεγχε τους ωκεανούς (ΗΠΑ) με την ισχυρότερη χερσαία δύναμη που έλεγχε την περιοχή της Ευρασίας (ΕΣΣΔ) εκτός βέβαια από ένα μικρό προγεφύρωμα στην Δυτική Ευρώπη. Η πτώση της ΕΣΣΔ σήμανε την νίκη των Ηνωμένων Πολιτειών και την εξασφάλιση της παγκόσμιας κυριαρχίας τους καθώς ο έλεγχος όλων των ωκεανών τους επιτρέπει να προβάλουν την στρατιωτική τους ισχύ οπουδήποτε στον κόσμο κι οποτεδήποτε το επιθυμούν.
Πράγματι, η παγκόσμια τάξη όπως την γνωρίζουμε σήμερα προέκυψε από δύο Παγκοσμίους κι έναν Ψυχρό Πόλεμο με τα θεμέλιά της να έχουν τοποθετηθεί από τις ΗΠΑ το 1945. Αυτή η Παγκόσμια Τάξη είναι ιδιαίτερη καθώς αντανακλά την εσωτερική εμπειρία του πλουραλιστικού μοντέλου της αμερικανικής κοινωνίας. Για την ακρίβεια καθ' όλη την διάρκεια του 20ου αιώνα, οι αμερικανοί, έχτισαν μεθοδικά ένα παγκόσμιο πλέγμα πολιτικοοικονομικού ελέγχου αρχικά στην δική τους περιφέρεια (σημ. την Αμερικάνικη ήπειρο) και κατόπιν στις υπόλοιπες περιφέρειες, Ευρώπη, Ασία, Αφρική και Ωκεανία.
Το αμερικάνικης έμπνευσης και σχεδιασμού διεθνές σύστημα δίνει ιδιαίτερη σημασία στην ένταξη των πρώην αντιπάλων (περίπτωση Γερμανίας, Ιαπωνίας και Ρωσίας μετά τις ήττες τους στον Β' Π.Π και Ψυχρό Πόλεμο αντίστοιχα) και στηρίζεται πολύ στην ακτινοβολία της χώρας ανά τον κόσμο τόσο σε επίπεδο οικονομικό όσο και σε επίπεδο πολιτικών θεσμών και πολιτιστικής επιρροής (μαζική κουλτούρα, διαδίκτυο, εκπαιδευτικό σύστημα). Φυσικά η τεχνολογική και στρατιωτική υπεροχή τους είναι δεδομένες υπενθυμίζοντας με απτό τρόπο την πρωτοκαθεδρία τους στις διεθνείς υποθέσεις. Επιπροσθέτως, το ιδεολογικό μήνυμα των ΗΠΑ είναι η επιδίωξη της ατομικής επιτυχίας η οποία με την σειρά της θα ενισχύσει την ελευθερία και θα επιφέρει πλούτο. Το μήνυμα αυτό στον σύγχρονο παγκοσμιοποιημένο κόσμο κυριαρχεί απόλυτα ενώ βρίσκει πολλούς μιμητές ακόμα και κράτη που η ατομικότητα δεν ήταν μέρος της κουλτούρας τους, όπως η Ιαπωνία, προσαρμοσμένο βέβαια στην δική τους εκδοχή.
Η αποδοχή του αμερικανικού μοντέλου λειτουργεί ως συναίνεση για την παγκόσμια αμερικανική κυριαρχία. Η κυριαρχία αυτή δεν μεταφράζεται όπως σε παλαιότερες ιστορικές περιόδους στην κατοχή εδαφών αλλά αντίθετα με την ανάπτυξη θεσμών, στους οποίους την πρωτοκαθεδρία κατέχουν οι ΗΠΑ, μέσω των οποίων μπορούν να αναμειγνύονται στις υποθέσεις άλλων κρατών (ΝΑΤΟ, APEC, ΔΝΤ, ΠΤ, διμερείς συνθήκες όπως με την Ιαπωνία κ.α.). Η αμερικανική ηγεμονία διαθέτει τα εξής χαρακτηριστικά: Αποτελείται από ένα συλλογικό σύστημα ασφάλειας το οποίο περιλαμβάνει στρατιωτικές συμμαχίες όπως το ΝΑΤΟ και τις διμερείς συμφωνίες ασφάλειας με άλλα κράτη όπως με την Ιαπωνία.
Στον οικονομικό τομέα περιλαμβάνει παγκόσμιους οργανισμούς συνεργασίας όπως το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, Παγκόσμια Τράπεζα, Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου αλλά και περιφερειακές οικονομικές συνεργασίες όπως η NAFTA. Η αμερικάνικη ηγεμονία πλαισιώνεται και από ένα παγκόσμιο σύστημα δικαιοσύνης με το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης. Τέλος, οι ΗΠΑ προωθούν την συναινετική λήψη αποφάσεων σε παγκόσμιο επίπεδο ενώ προτιμούν τις δημοκρατίες καθώς επιθυμούν να προβάλλουν το δικό τους πολιτικό σύστημα.
Εν κατακλείδι, αυτή η αμερικανική πρωτοκαθεδρία έχει τις ρίζες τις αρκετά πίσω στο χρόνο ενώ έγινε παγκοσμίως κατανοητή μετά τη λήξη του Β' Π.Π. όταν οι Ηνωμένες Πολιτείες αποφάσισαν να μην φύγουν από την Ευρώπη κι απομονωθούν στο εσωτερικό τους. Αυτή η αμερικάνικη πρωτοκαθεδρία στηρίζεται σε πρακτικό επίπεδο στην ικανότητά της, χρησιμοποιώντας κατά το δοκούν τα χαρακτηριστικά που προαναφέραμε, να ελέγχει τις πλουτοπαραγωγικές πηγές αλλά και τα δίκτυα μεταφοράς που είναι απαραίτητα για τον σύγχρονο βιομηχανικό κόσμο. Για τον λόγο αυτό είναι νευραλγικής σημασίας για τις ΗΠΑ η διασφάλιση ανοικτών δρόμων, θαλάσσιων κυρίως, για το εμπόριο και την μεταφορά ενέργειας κυρίως στην περιοχή της ΝΑ Ασίας που απειλούνται από την Κίνα.
Εύχομαι στους αναγνώστες του hellenicdailynewsny και στους απανταχού Έλληνες Καλές Γιορτές με υγεία κι ένα ευτυχισμένο 2021!
