Σαν σήμερα, την 6η και 7η Σεπτεμβρίου του 1955, έλαβαν χώρα τα «Σεπτεμβριανά», το αιματηρό πογκρόμ που εξαπέλυσαν οι Τούρκοι εναντίον των Ελλήνων της Κωνσταντινούπολης.
Εύα Κουτουμάνου
Αφορμή για την εκκίνηση του πογκρόμ ήταν μια βομβιστική επίθεση στο πατρικό σπίτι του Κεμάλ Ατατούρκ στη Θεσσαλονίκη, που αποδείχτηκε στη συνέχεια ότι ήταν σκηνοθετημένη από την τουρκική κυβέρνηση.
Αυτό που ακολούθησε δεν το χωράει ο ανθρώπινος νους. Τούρκοι παρακρατικοί, οργανωμένοι από το βαθύ κράτος και την τουρκική κυβέρνηση, προκάλεσαν βίαια επεισόδια κατά των Ελλήνων της Κωνσταντινούπολης, λεηλατώντας και πυρπολώντας ελληνικά καταστήματα, σπίτια, σχολεία και εκκλησίες, 12 γυναίκες ελληνίδες βιάστηκαν και 17 άνθρωποι - ένας Αρμένιος και 16 Έλληνες- έχασαν τη ζωή τους.
Το σκηνικό εκείνης της εποχής καθόριζε ο αντιαποικιακός αγώνας της Κύπρου ενάντια στη Βρετανική Αυτοκρατορία. Το συμβάν, σε συνδυασμό με την τεταμένη κατάσταση που επικρατούσε στην Κύπρο και τις ανησυχίες της τουρκικής κοινωνίας για επιθέσεις Ελληνοκυπρίων εναντίον Τουρκοκυπρίων (όπως δημοσίευσε η εφημερίδα Hürriyet), πυροδότησαν το μίσος του όχλου για τους μη μουσουλμάνους συμπολίτες τους.
Το επόμενο απόγευμα της 6ης Σεπτεμβρίου τα τραγικά γεγονότα ξεκίνησαν στην Κωνσταντινούπολη, στη Σμύρνη και στην πρωτεύουσα της Τουρκίας, Άγκυρα.
Η φιλοσοφία του πογκρόμ ταυτιζόταν απόλυτα με τις διαδικασίες της τουρκικής εθνογένεσης, που είχαν ως βασικό εργαλείο την εξόντωση των μη τουρκικών, κυρίως χριστιανικών κοινοτήτων μέσα από προσχεδιασμένες γενοκτονίες και τη βίαιη μεταφορά του πλούτου τους στην εθνικιστική τουρκική στρατιωτικό-γραφειοκρατία.
Οι παρακρατικοί μηχανισμοί που έδρασαν τη νύχτα εκείνη συνδέονται οργανικά με τους μηχανισμούς που δημιούργησαν οι ακροδεξιοί εθνικιστές του Κόμματος «Ένωση και Πρόοδος» από το 1908 και συνέχισαν να υφίστανται διαρκώς και τις επόμενες δεκαετίες ως εργαλείο κατασκευής του καινοφανούς τουρκικού έθνους. Ο μηχανισμοί αυτοί υπήρχαν και στις μέρες μας με τη μορφή της «Εργκένεκον», μέχρι τη στιγμή που ο Ταγίπ Ερντογάν σταμάτησε τη δράση τους.
Το κόστος για την ελληνική μειονότητα της Κωνσταντινούπολης ήταν μεγάλο. Μέσα σε λίγες ώρες, 45 ελληνικές κοινότητες καταστράφηκαν και λεηλατήθηκαν!
Το οικονομικό κόστος των ζημιών ανήλθε σε 150 εκατομμύρια δολάρια, σύμφωνα με διεθνείς οργανισμούς, ενώ η ελληνική κυβέρνηση τις υπολόγισε σε 500.000.000 δολάρια.
Μετά το πογκρόμ, πολλοί Έλληνες εκδιώχθηκαν από τις δουλειές τους: 2.000 τσαγκάρηδες, 2.000 επιπλοποιοί, 2.700 εργαζόμενοι σε εστιατόρια, 500 εργάτες σε σοκολατοποιίες, 400 τυπογράφοι, 400 εργάτες σε εργοστάσια ελαστικών, 350 εργαζόμενοι σε υφαντουργεία, 150 εργαζόμενοι σε χυτήρια. Αργότερα, το τουρκικό κράτος διά του προέδρου Τζελάλ Μπαγιάρ υποσχέθηκε αποζημίωση για την καταστροφή των ελληνικών περιουσιών. Στην καλύτερη των περιπτώσεων δεν ξεπέρασε το 20% των απαιτήσεών τους, με δεδομένο ότι τα περιουσιακά τους στοιχεία είχαν υποτιμηθεί δραματικά.
Η οικονομική καταστροφή και ο φόβος ανάγκασαν χιλιάδες Έλληνες ομογενείς της Πόλης να αφήσουν τα σπίτια και τις επιχειρήσεις τους και να αναζητήσουν "καταφύγιο" στην Ελλάδα.
Πολλές λεπτομέρειες για τα Σεπτεμβριανά ήλθαν στο φως το 1961, κατά τη διάρκεια της δίκης για εσχάτη προδοσία του πρωθυπουργού Αντνάν Μεντερές, ο οποίος ανατράπηκε από τους στρατιωτικούς και κατέληξε εν τέλει στην αγχόνη.
Ο Μεντερές δήλωσε δημοσίως ότι τόσο η έκρηξη στο προξενείο της Θεσσαλονίκης, όσο και το πογκρόμ ήταν προσχεδιασμένα από τον ίδιον και τα στελέχη του Κεμαλικού Κόμματος που είχε την εξουσία.
