Κόσμος

Ο Τζόζεφ Μακάρθι ήταν ένας από τους πιο ασήμαντους αμερικανούς πολιτικούς, ο οποίος θα παρέμενε στην ανωνυμία αν δεν οργάνωνε το μεγαλύτερο "κυνήγι μαγισσών" του 20ου αιώνα, τη δεκαετία του ’50. Με τις εντυπωσιακές αλλά αναπόδεικτες κατηγορίες που διατύπωσε για υποτιθέμενη κομμουνιστική διείσδυση και υπονομευτική δραστηριότητα στις κρατικές δομές των ΗΠΑ, καλλιέργησε ένα κλίμα εκφοβισμού και κατασυκοφάντησης πολιτών που στόχο είχαν να εξυπηρετήσουν τις ιδεολογικές του πεποιθήσεις και μόνο, ανεξαρτήτως ανθρωπίνου κόστους.

Το όνομά του έγινε πολιτικός όρος, ο «μακαρθισμός» και στο λεξικό κάθε γλώσσα, ο όρος αυτός σημαίνει την πρακτική πολιτικών διώξεων εις βάρος πολιτών και συγκεκριμένων πεποιθήσεων με την καλλιέργεια κλίματος εκφοβισμού και με την κατασυκοφάντησή τους . 

Ο ίδιος μάλιστα, στο πλαίσιο μιας ομιλίας στη γενέτειρά του το 1952, είχε πει ότι «ο μακαρθισμός είναι αμερικανισμός με τα μανίκια σηκωμένα» και κανείς από το ακροατήριό του δεν τόλμησε να του φέρει την παραμικρή αντίρρηση. Ίσως γιατί όλοι φοβούνταν μήπως κατηγορηθούν «ως ένοχοι απείθειας προς το Κογκρέσο»,«ως μη συνεργάσιμοι» και γενικά «ως επικίνδυνα κομμουνιστικά στοιχεία».

Ο Τζόζεφ Ρέιμοντ Μακάρθι γεννήθηκε στις 14 Νοεμβρίου 1908 στο Άπλτον της πολιτείας Ουισκόνσιν. Ήταν το πέμπτο από τα επτά παιδιά μιας αγροτικής οικογένειας με ιρλανδέζικες ρίζες. Στα 14 του εγκατέλειψε το σχολείο για να βοηθήσει την οικογένειά του. Συνέχισε όμως τις σπουδές του αργότερα και αποφοίτησε σε ηλικία 20 ετών. Στην συνέχεια ξεκίνησε να σπουδάσει ηλεκτρολόγος-μηχανολόγος, αλλά αρκετά γρήγορα άλλαξε κατεύθυνση σπουδάζοντας νομικά. Εργάστηκε για λίγο ως δικηγόρος και το 1940 εκλέχτηκε πολιτειακός δικαστής του Ουισκόνσιν με εξαετή θητεία.

Μετά την εμπλοκή των Αμερικανών στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, παραιτήθηκε από δικαστής, το 1942, και κατατάχθηκε ως εθελοντής στο Σώμα των Πεζοναυτών. Μετά το τέλος της θητείας του, τον Φεβρουάριο του 1945, αναμείχθηκε με την πολιτική και το Ρεπουμπλικανικό Κόμμα. Στις προκριματικές εκλογές του επόμενου χρόνου για την Γερουσία επικράτησε ανέλπιστα του εσωκομματικού του αντιπάλου γερουσιαστή Ρόμπερτ Λα Φολέτ. Τον κατηγόρησε ότι δεν στρατεύτηκε (αν και ήταν 46 ετών) και ότι πλούτισε την στιγμή που αυτός πολεμούσε στα μέτωπα του πολέμου. Έτσι άνοιξε ο δρόμος για την εκλογή του, καθώς κέρδισε άνετα τον υποψήφιο του Δημοκρατικού Κόμματος στις εκλογές του Νοεμβρίου του 1946.

Ο Μακάρθι παρέμεινε αφανής μέχρι τον Φεβρουάριο του 1950, οπότε και έκανε τη δημοσία κατηγορία ότι 205 κομμουνιστές είχαν διεισδύσει στο υπουργείο Εξωτερικών, μία δήλωση που προκάλεσε θύελλα και τον έφερε στην πρώτη γραμμή της δημοσιότητας σε ολόκληρη τη χώρα.

Παρόλο που κατά την κατάθεσή του ενώπιον της Επιτροπής Εξωτερικών Υποθέσεων της Γερουσίας δεν κατόρθωσε να αναφέρει το όνομα ούτε ενός κομμουνιστή που να υπηρετούσε σε κυβερνητικό τομέα, εξασφάλισε τη λαϊκή υποστήριξη για τις δημόσιες κατηγορίες του, καλλιεργώντας τους φόβους και τις ανησυχίες ενός λαού, το περίφημο «Great Red Scare», του «Κόκκινου Φόβου» . Ενός λαού που είχε κουραστεί από τον πόλεμο της Κορέας και που είχε τρομάξει από την κομμουνιστική επέκταση στην Ανατολική Ευρώπη και την Κίνα.

Η αντικομμουνιστική σταυροφορία του, που είχε ήδη ξεκινήσει από τη δεκαετία του 1940, έβρισκε πια το πλήρες πρόσωπό της, μετατρέποντας κάθε οπαδό της «κόκκινης» ιδεολογίας σε εχθρό του έθνους. Παρά το γεγονός ότι ήδη από την κατάθεσή του ενώπιον της Επιτροπής Εξωτερικών Υποθέσεων της Γερουσίας δεν κατάφερε να προσκομίσει κανένα απολύτως αποδεικτικό στοιχείο, μην κατονομάζοντας ούτε ένα μέλος του κομμουνιστικού κόμματος που να υπηρετεί σε κυβερνητική θέση, κατάφερε να προλειάνει το έδαφος για τις μεταγενέστερες εκκαθαριστικές επιχειρήσεις του, εκμεταλλευόμενος τις φοβικές τάσεις της αμερικανικής κοινωνίας από την άνοδο του «κόκκινου εφιάλτη» διεθνώς.

Όταν επανεκλέχθηκε γερουσιαστής το 1952, εξασφάλισε την προεδρία της Επιτροπής Κυβερνητικών Ενεργειών της Γερουσίας και της μόνιμης ανακριτικής υποεπιτροπής της. Κατά τα δύο επόμενα χρόνια, ενήργησε έρευνες σε διάφορα υπουργεία και ανέκρινε αναρίθμητους μάρτυρες, χωρίς όμως να κατορθώσει να αποδείξει τίποτε για οποιονδήποτε. Οι πειστικά διατυπωμένες κατηγορίες, όμως, οδήγησαν πολλούς ανθρώπους εκτός υπηρεσίας,ενώ για άλλους έμεινε η λαϊκή καταδίκη και το δημόσιο στίγμα.

Με το ρόλο του αντικομμουνιστή σταυροφόρου, ως πρόεδρος της περιβόητης HUAC (House on Un-American Activities Committee – Επιτροπή των Αντι-Αμερικανικών Ενεργειών), που είχε συσταθεί ήδη από το 1938 με απώτερο στόχο να πατάξει κάθε αντεθνική δραστηριότητα, και για τα δύο επόμενα χρόνια, θα επιδοθεί σε ένα πρωτοφανές κυνήγι «κόκκινων μαγισσών», με ανακρίσεις-μαραθωνίους που κάθισαν στο εδώλιο πάμπολλα κυβερνητικά στελέχη.

Ο ανεξέλεγκτος πια μακαρθισμός έβαλε στο στόχαστρο ακόμα και το Χόλιγουντ, καθώς οι κομμουνιστές είχαν παρεισφρήσει πια σε όλες τις εκφάνσεις της εγχώριας ζωής, απειλώντας να μαχαιρώσουν πισώπλατα το αμερικανικό όνειρο: ανακρίσεις, διώξεις κατά παντός και ένα άγριο «ψαλίδισμα» ταινιών έδωσαν στον μακαρθισμό την τελική του μορφή, με εκατοντάδες σκηνοθέτες, ηθοποιούς και παραγωγούς να καταθέτουν αναγκαστικά μπροστά στην επιτροπή του, μόνο και μόνο για να δουν τις καριέρες τους να καταστρέφονται εν μία νυκτί. Κάποιοι συμμορφώνονται, άλλοι αρνούνται πεισματικά να συνεργαστούν και μπαίνουν έτσι στη μαύρη λίστα (ο Τσάρλι Τσάπλιν στέκει εδώ ορόσημο, ο οποίος αναγκάστηκε τελικά να διαφύγει στο εξωτερικό), ενώ δεν είναι λίγοι αυτοί που ενδίδουν και καταδίδουν συναδέλφους τους, ζώντας πια με τη ρετσινιά του χαφιέ, όπως ο Έλληνας Ομογενής, Ηλίας Καζάν.

Παρά το γεγονός ότι η επιτροπή του δεν απέδιδε καρπούς, ο Μακάρθι ήταν πια προβεβλημένο μέλος της κυβέρνησης και ο απόλυτος μοχλός πολιτικών εξελίξεων. Η ρητορική του μιλούσε πάντα αόριστα για συνωμοσία σε υψηλούς κύκλους του αμερικανικού κράτους, με τον ίδιο να ρίχνει συχνά-πυκνά λάσπη σε συγκεκριμένα πρόσωπα για να συντηρεί το κλίμα φοβίας έναντι μιας αόριστης αντιπατριωτικής συνωμοσίας.

Οι επιθέσεις του Μακάρθι έφθασαν και σε κατηγορίες εναντίον του προέδρου Ντουάιτ Αϊζενχάουερ και άλλων Ρεπουμπλικανών και Δημοκρατικών ηγετών. Η επιρροή του όμως μειώθηκε αισθητά το 1954 μετά τη θεαματική, επί 36 ημέρες εξέταση, Αμερικανών αξιωματικών και διοικητικών λειτουργών με βάση τις κατηγορίες που είχε εκτοξεύσει ο Μακάρθι εναντίον τους, εξέταση η οποία αποκάλυψε τη βάναυση και εξοργιστική τακτική ανακρίσεων που εφάρμοζε.

Το τέλος του Μακάρθι ήταν ηχηρό, καθώς ο γερουσιαστής αυτοκαταστράφηκε και μάλιστα ζωντανά στην τηλεόραση. Ο Μακάρθι κλήθηκε σε επιτροπή της Γερουσίας, η ακροαματική διαδικασία της οποίας έπαιζε ζωντανά στην τηλεόραση για 36 μέρες, να αποδείξει την εμπλοκή του ειδικού συνηγόρου του στρατού Joseph Nye Welch, αν και το μόνο που θα έκανε ήταν να δείξει πόσο αδίστακτος λασπολόγος ήταν.

Στριμωγμένος καθώς ήταν πια αφού δεν μπορούσε να προσκομίσει αποδεικτικά κατά του «εγκλήματος» του Welch, βάλθηκε να αμαυρώσει τη φήμη του, κάτι που προσυπέγραψε τον εξευτελισμό του μπροστά στα μάτια του αμερικανικού κοινού.

Μνημειώδες στέκει το απεγνωσμένο παράπονο του Welch προς τον γερουσιαστή «δεν έχετε καμία αίσθηση ευπρέπειας, κύριε; Δεν σας έχει μείνει ίχνος ευπρέπειας;».

Η τηλεοπτική εικόνα του αδίστακτου Μακάρθι σήμανε και την αισθητή πτώση της επιρροής του στα δημόσια πράγματα. Η βαναυσότητα και το παράλογο των ανακρίσεών του ήταν πια τηλεοπτικό θέαμα. Το άστρο του έσβησε εντελώς όταν οι Ρεπουμπλικανοί έχασαν την πλειοψηφία στη Γερουσία. 

Η πτώση του Μακάρθι ήταν εξίσου κατακλυσμιαία με την άνοδό του. Μετά την ψήφο επίπληξής του (με 67 έναντι 22) στη Γερουσία τον Δεκέμβριο του 1954, ο Μακάρθι έγινε persona non grata για το πολιτικό κατεστημένο των ΗΠΑ.

Ο πρόεδρος Αϊζενχάουερ τον διέγραψε από τις λίστες των προσκεκλημένων του Λευκού Οίκου, ενώ δύο χρόνια αργότερα, όταν ο αντιπρόεδρος Νίξον βρέθηκε στο Ουισκόνσιν για την προεκλογική του εκστρατεία και ο Μακάρθι επιχείρησε να καθίσει δίπλα του, ο σύμβουλος του Νίξον τού ζήτησε να σηκωθεί και να φύγει.

Ξεπεσμένος πια και παρά το γεγονός ότι ήταν ακόμα γερουσιαστής, αποτραβήχτηκε από τη δημόσια ζωή και το έριξε στο ποτό. Λίγο καιρό αργότερα, ο σύμβουλος του Λίντον Τζόνσον τον συνάντησε συμπτωματικά στην Ουάσιγκτον και δυσκολεύτηκε να τον αναγνωρίσει: «Αξύριστος, σαν να χρειαζόταν επειγόντως μπάνιο, πρησμένος από το ποτό, σχεδόν ασυνάρτητος».

Ο Μακάρθι ήταν ακόμα γερουσιαστής όταν έφυγε από τη ζωή, ξεχασμένος, στις 2 Μαΐου 1957, σε ηλικία 48 μόλις ετών. Η ιατρική διάγνωση ήταν οξεία ηπατίτιδα. Ο αλκοολισμός του είχε καταστρέψει πια το συκώτι. Στο πλευρό του ήταν μόνο η σύζυγός του Jean Kerr.