Το Σάββατο του Λαζάρου και η Κυριακή των Βαΐων έχουν μοναδική θέση στο εκκλησιαστικό έτος ως μέρες χαράς ανάμεσα στη Μεγάλη Σαρακοστή και τον θρήνο της Μεγάλης Εβδομάδας. Μάλιστα η ανάσταση του Λαζάρου θεωρείται προάγγελος της Ανάστασης του Κυρίου.
Τη μέρα αυτή, λοιπόν, την έχει περιβάλει ο λαός μας με όμορφα έθιμα. Σύμφωνα με την παράδοση οι γυναίκες ζυμώνουν για τα παιδιά μικρά ψωμάκια, τα «Λαζαράκια», «Λαζάρηδες» ή αλλιώς και «Λαζαρούδια», στα οποία δίνουμε το σχήμα ανθρώπου σαβανωμένου, όπως παριστάνεται στις εικόνες ο Λάζαρος. Την ώρα που τα πλάθουμε λέμε: «Λάζαρο, αν δεν πλάσεις, ψωμί δεν θα χορτάσεις». Όσα παιδιά έχει η οικογένεια τόσους «λαζάρηδες» πλάθει.
Τα παιδιά τη μέρα αυτή συγκροτούν ομάδες, επισκέπτονται τα σπίτια του χωριού ή της πόλης και τραγουδούν τα λεγόμενα «λαζαρικά». Συνήθως κρατούν στα χέρια μια εικόνα του Λαζάρου και λέγονται και αυτά «Λάζαροι».
Να θυμήσουμε ότι Λάζαρος σημαίνει "Ο Θεός είναι η σωτηρία μου" ή "Ο Θεός έχει βοηθήσει" από το εβραϊκό όνομα Ελεάζαρ, ρίζα του ελληνικού ονόματος Λάζαρος.
Σε κάποιες περιοχές τα κάλαντα τα τραγουδούν μόνο κορίτσια, οι «Λαζαρίνες» οι οποίες την προηγούμενη μέρα στολίζουν τα καλαθάκια τους με λουλούδια. Μέσα σ’ αυτά τα καλαθάκια οι νοικοκυρές των σπιτιών από τα οποία θα περάσουν τα κορίτσια βάζουν αυγά για να τα βάψουν την Μ. Πέμπτη, φρούτα, διάφορα φαγώσιμα ή μικρά φιλοδωρήματα.
Φώτο: Κέντρο Λαογραφίας, Ακαδημίας Αθηνών
Το πιο διαδεδομένο έθιμο για το Σάββατο του Λαζάρου είναι τα κάλαντα του Λαζάρου.
Στην πιο γνωστή τους εκδοχή, με διαφορετικές παραλλαγές από περιοχή σε περιοχή, οι στίχοι τους λένε:
«– Πού ’σαι Λάζαρε, πού είναι η φωνή σου
που σε γύρευε η μάνα κι η αδερφή σου.
– Ήμουνα στη γη, στη γη βαθιά χωμένος
κι από τους εχθρούς, εχθρούς βαλαντωμένος.
Βάγια, βάγια των βαγιών,
τρώνε ψάρια, τον κολιό
και την άλλη Κυριακή,
ψήνουν το παχύ αρνί».
Άλλα λένε:
«Ήρθε ο Λάζαρος, ήρθαν τα Βάγια
ήρθε των Βαγιών η εβδομάδα.
Ξύπνα Λάζαρε και μην κοιμάσαι,
ήρθε η μέρα σου και η χαρά σου.
Που ήσουν Λάζαρε; Που 'σουν κρυμμένος;
Κάτω στους νεκρούς, στους πεθαμένους.
Δε μου φέρνετε, λίγο νεράκι,
πουν' το στόμα μου, πικρό φαρμάκι.
Δε μου φέρνετε, λίγο λεμόνι,
πουν' το στόμα μου, σαν περιβόλι.
Ήρθε ο Λάζαρος, ήρθαν τα Βάγια,
ήρθε η Κυριακή που τρων' τα ψάρια.
Σήκω Λάζαρε και μην κοιμάσαι,
ήρθε η μάνα σου από την πόλη,
σου 'φερε χαρτί και κομπολόι.
Γράψε Θόδωρε και συ Δημήτρη,
γράψε Λεμονιά και Κυπαρίσσι.
Το κοφνάκι μου θέλει αυγά,
κι η τσεπούλα μου λεφτά.
Βάγια Βάγια και Βαγιώ
τρώνε ψάρι και κολιό,
και την άλλη Κυριακή,
τρώνε το παχύ τ' αρνί.»
Όπως και αυτό:
«-Λάζαρε, πες μας τι είδες,
εις τον Άδη που επήγες;
-Είδα φόβους, είδα τρόμους,
είδα βάσανα και πόνους.
Δώστε μου λίγο νεράκι,
να ξεπλύνω το φαρμάκι.
Της καρδούλας μου το λέω,
και μοιρολογώ και κλαίω.
Του χρόνου πάλι να ῾ρθούμε,
με υγεία να σας βρούμε.
Στον οίκο σας χαρούμενοι,
τον Λάζαρο να πούμε.
Σε τούτο τ᾿ αρχοντόσπιτο
πέτρα να μη ραΐσει.
Και ὁ νοικοκύρης του σπιτιού,
χρόνια πολλὰ να ζήσει.
Να ζήσει χρόνια εκατό,
και να τα ξεπεράσει.»
Η παράδοση λέει ότι από τότε που αναστήθηκε ο Λάζαρος δεν γέλασε ποτέ παρά μια φορά μόνο όταν είδε κάποιον να κλέβει ένα πήλινο κανάτι και είπε την φράση: «Το ένα χώμα κλέβει το άλλο».
«Λαζαράκια» Συνταγή
Υλικά:
1 κιλό αλεύρι σκληρό για τσουρέκια
½ φλιτζάνι ζάχαρη
½ φλιτζάνι ελαιόλαδο
2 φλιτζάνια σταφίδες
1 φλιτζάνι καρύδια ψιλοκομμένα
2 φακελάκια ξηρή μαγιά
Χλιαρό νερό
3 κοφτά κουταλάκια κανέλα
Γαριφαλάκια
Εκτέλεση
1.Διαλύουμε πρώτα την ξηρή μαγιά με ένα ποτήρι χλιαρό νερό και περιμένουμε λίγο.
2.Σε ένα μπολ ρίχνουμε το αλεύρι και κάνουμε στο κέντρο μια λακουβίτσα, μέσα στην οποία βάζουμε τη ζάχαρη, το ελαιόλαδο και την διαλυμένη μαγιά. Αρχίζουμε το ζύμωμα προσθέτοντας σιγά - σιγά όσο χλιαρό νερό χρειαστεί ώστε να δημιουργήσουμε μια σχετικά σφιχτή ζύμη που να μην κολλάει στα χέρια μας.
3.Προσθέτουμε και τα υπόλοιπα υλικά, σταφίδες, καρύδια και κανέλα και συνεχίζουμε το ζύμωμα. Αν η ζύμη κολλάει στα χέρια μας ρίχνουμε λίγο αλεύρι ακόμα.
4.Με τη ζύμη μας πλάθουμε μικρά ανθρωπάκια, κάνουμε μια μπαλίτσα για κεφάλι και 2 λωρίδες για χέρια, τις οποίες τοποθετούμε σταυρωτά πάνω στο σώμα. Για μάτια βάζουμε τα γαρίφαλα.
5.Τα απλώνουμε σε λαμαρίνα με αντικολλητικό χαρτί και τα αφήνουμε να φουσκώσουν σε φούρνο με θερμοκρασία έως 50 βαθμούς το πολύ. Όταν φουσκώσουν, τα ψήνουμε σε προθερμασμένο φούρνο στους 200 βαθμούς μέχρι να ροδίσουν.
Σε κάθε γωνιά της Ελλάδας, αλλά και σε κάθε γωνιά του κόσμου όπου υπάρχουν Έλληνες, τα ήθη και τα έθιμα έχουν ξεχωριστή θέση την περίοδο της Σαρακοστής, της Μ. Εβδομάδας και του Πάσχα κρατώντας τις παραδόσεις της Ελλάδας μας ζωντανές. Είναι τόσο όμορφο να μένουμε κοντά στα έθιμα και τις παραδόσεις του τόπου μας, να τα αναβιώνουμε και να τα περνάμε στα παιδιά μας από γενιά σε γενιά, μην αφήνοντας τα να λησμονηθούν στο πέρασμα των χρόνων.
Στη Νέα Υόρκη και σε άλλες πόλεις της Αμερικής, μάλιστα, στα σχολεία και τις Ορθόδοξες εκκλησίες μας ξεκίνησαν ήδη από την προηγούμενη εβδομάδα να φτιάχνουν και να μοιράζουν τα αγαπημένα μας Λαζαράκια.
