Εύα Κουτουμάνου, ταξιδιωτική συντάκτρια
Πρωτοστάτες στην Επανάσταση του 21 οι ηρωικές Σπέτσες έπαιξαν μοναδικό και καθοριστικό ρόλο στην απελευθέρωση της Ελλάδας από την Οθωμανική Αυτοκρατορία.
Η αρχόντισσα Λασκαρίνα Μπουμπουλίνα, ο καραβοκύρης Ανδρέας Μιαούλης, ο πρόκριτος Χατζηγιάννης Μέξης και ο πυρπολητής Κοσμάς Μπαρμπάτσης, ο οποίος δεν είχε πλούσια καταγωγή ή καράβια αλλά με την θριαμβευτή και παράτολμη επίθεση του στην τουρκική ναυαρχίδα κατά τη Ναυμαχία των Σπετσών το 1822 ανάγκασε τους Τούρκους να υποχωρήσουν κι έκρινε στην πραγματικότητα την έκβαση της ναυμαχίας, όλοι συγκεντρώθηκαν και έδρασαν στο νησί των Σπετσών.
Η σημαία τους είχε στη μέση έναν σταυρό πάνω σε μια ανεστραμμένη ημισέληνο, μια άγκυρα ως σύμβολο ελπίδας, ένα φίδι και μια κουκουβάγια των οποίων η ερμηνεία διίσταται, μια λόγχη για τις ένδοξες μάχες των αρχαίων Ελλήνων και στις δύο πλευρές του σταυρού οι λέξεις «Ελευθερία ή Θάνατος», έτσι ξεκίνησε η απελευθέρωση της Ελλάδας, από τις Σπέτσες.
Οι Σπέτσες ήταν το πρώτο από τα τρία μεγάλα ναυτικά νησιά -Ύδρα, Σπέτσες, Ψαρά - που ύψωσε το λάβαρο της Επανάστασης στις 3 Απριλίου του 1821 μετά τη Δοξολογία στον Ναό του Αγίου Νικολάου.
Σε ανάμνηση της ιστορικής ναυμαχίας που έγινε στις 8 Σεπτεμβρίου του 1822, οι Σπετσιώτες έκτισαν την εκκλησία της Παναγίας της Αρμάτας και γιορτάζουν τη Ναυμαχία των Σπετσών κάθε χρόνο με μία τεράστια γιορτή που κρατάει μία εβδομάδα και κορυφώνεται με την αναπαράσταση της ναυμαχίας και την πυρπόληση της τουρκικής ναυαρχίδας το δεύτερο Σάββατο του Σεπτεμβρίου. Αξίζει να βρεθεί κάποιος στο νησί κατά τη διάρκεια της «Αρμάτας» αρκεί να φροντίσει εγκαίρως για κατάλυμα ή θέση σε ένα από τα δύο λιμάνια γιατί το νησί πλημμυρίζει με κόσμο εκείνες τις μέρες.
Ο ηρωισμός και η ναυτική δύναμη και δεξιότητα των Σπετσιωτών δεν σταμάτησε μετά την Επανάσταση, το νησί πρόσφερε πολλούς αξιωματικούς και ναύτες και στους δύο Παγκόσμιους Πολέμους, που πολέμησαν και θυσιάστηκαν άλλη μια φορά για την πατρίδα, από τα Δαρδανέλια στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο μέχρι τη Μέση Ανατολή στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Οι Σπετσιώτες ναυτικοί τιμήθηκαν με τον Σταυρό του Έθνους για επιχειρήσεις στην Μεσόγειο, στον Ατλαντικό ακόμα και στον Ινδικό Ωκεανό.
Δεν είναι τυχαίο λοιπόν που οι Σπετσιώτες νοιώθουν τόσο περήφανοι για τη ναυτική τους παράδοση. «Τιμή στον Σπετσιώτη ναυτικό» γράφει επάνω στη λιτή, λευκή, μαρμάρινη στήλη και δεν θα μπορούσα να συμφωνήσω περισσότερο.
Πέρα από την «Αρμάτα», η ναυτική και ιστιοπλοϊκή παράδοση του νησιού τιμάται κάθε χρόνο και με έναν από τους πιο εντυπωσιακούς ιστιοπλοϊκούς αγώνες στην Ελλάδα και στον κόσμο, τον Διεθνή Αγώνα Κλασσικών και Παραδοσιακών Σκαφών, Spetses Classic Yacht Regatta.Μερικοί από τους καλύτερους ιστιοπλόους μας όπως το χάλκινο δίδυμο των Ολυμπιακών του Ρίου, Μάντης-Καγιαλής, αγωνίζονται με κάποια από τα πιο εντυπωσιακά ξύλινα σκαριά που υπάρχουν, όμοια με έργα τέχνης.
Επίλεκτα πληρώματα έρχονται από κάθε γωνιά του πλανήτη, κυρίως από την Ευρώπη, και τις τέσσερις μέρες που διαρκεί η Ρεγκάτα είναι μαγεία να βρεθείτε στο νησί. Τους αγώνες κάθε χρόνο τιμάει με την συμμετοχή του και ο τέως βασιλιάς της Ελλάδας, Κωνσταντίνος, με το σκάφος του «ΑΦΡΟΕΣΣΑ», χρυσός Ολυμπιονίκης στους Ολυμπιακούς της Ρώμης το 1960. Ο αγώνας αυτός είναι εμβληματικός για το ηρωικό νησί των Σπετσών αλλά δυστυχώς για πρώτη φορά θα χρειαστεί να αναβληθεί φέτος λόγω των ιδιαίτερων συνθηκών που αντιμετωπίζουμε με τον Covid 19.
Περισσότερες πληροφορίες για την επόμενη Κλασσική Ρεγκάτα στο http://spetsesclassicregatta.gr/
Μία ακόμα αξιοσημείωτη αθλητική διοργάνωση είναι το Spetses Marathon και συνδυάζει κολυμβητικούς αγώνες διάπλου Σπετσών και αγώνες δρόμου. Για περισσότερες πληροφορίες http://spetsesmarathon.com/
Όποια εποχή κι αν τις επισκεφθείτε, οι Σπέτσες αποπνέουν μια αρχοντιά, κάτι καθάρειο και ελαφρώς ελιτίστικο που σε παρασύρει να βγάλεις από μέσα σου ότι πιιο γλυκό και ρομαντικό έχεις. Σε μια τέτοια κρίση ρομαντισμού πριν χρόνια, στην πρώτη Κλασσική Ρεγκάτα που πήρα μέρος, ανεβήκαμε κι εμείς σε μια άμαξα, αυτές τις μόνιππες τις παραδοσιακές του νησιού, για να μας πάει από το Παλιό Λιμάνι στο Ποσειδώνιο, το πιο γνωστό ξενοδοχείο και ορόσημου του νησιού. Κανονικά οι άμαξες έχουν δύο αφετηρίες, η μία στο κεντρικό λιμάνι και η άλλη στην πλατεία του Ποσειδωνίου, και μπορείτε να τις μισθώσετε για μια βόλτα του νησιού με τιμή 20 ευρώ τα 20 λεπτά. Στο Χώρα των Σπετσών θα βρείτε πολλά όμορφα μαγαζιά καθώς και μια πολύ καλή μικρή ψαραγορά.
Οι Σπέτσες διαθέτουν δύο λιμάνια. Το νέο κεντρικό λιμάνι όπου μπορούν να δέσουν κάθε είδους πλοία και που βασικά εξυπηρετεί τις ακτοπλοϊκές ανάγκες του νησιού καθώς σε αυτό δένουν τα ιπτάμενα δελφίνια και τα καταμαράν που έρχονται από τον Πειραιά αλλά και το ferryboat που κάνει το σύντομο δρομολόγιο Σπέτσες – Κόστα. Και το Παλιό Λιμάνι όπου δένουν κυρίως ιστιοφόρα και σκάφη αναψυχής και είναι δίπλα στα καρνάγια του νησιού.
Το κεντρικό λιμάνι βρίσκεται στην Ντάπια, κάτω από την γραφική πλατεία της Επανάστασης με τα διάσημα κανόνια, στο κέντρο της πόλης των Σπετσών. Εκτός από τα πλοία της γραμμής, ανάλογα και με τις καιρικές συνθήκες, στο λιμάνι δένουν σκάφη αναψυχής και καΐκια. Στον μικρό όρμο, ακριβώς κάτω από το κανονιοστάσιο και τις καφετερίες, αράζουν τα θαλάσσια ταξί των Σπετσών για μετακινήσεις στο νησί αλλά και μετακινήσεις από και προς την Κόστα και το Πόρτο Χέλι που βρίσκονται ακριβώς απέναντι στην Πελοπόννησο. Για να είμαστε ειλικρινείς, το κεντρικό λιμάνι δεν είναι από τα καλύτερα σημεία να δέσετε, ειδικά αν έχετε ιστιοφόρο ή μικρό σκάφος, καθώς το λιμάνι ή μάλλον η εξωτερική προβλήτα όπου δένουν τα σκάφη αναψυχής είναι αρκετά εκτεθειμένη σε όλους τους ανέμους ενώ τα απόνερα των πλοίων δυσκολεύουν ακόμα περισσότερο τα πράγματα.
Το παλιό λιμάνι των Σπετσών, που βρίσκεται στο αριστερό άκρο της πόλης, είναι πολύ πιο προστατευμένο και λειτουργεί περισσότερο ως μαρίνα για τα σκάφη αναψυχής και για τα ξύλινα καΐκια των ντόπιων παρά ως λιμάνι. Οι θέσεις είναι ελάχιστες και φυσικά περιζήτητες και δεν είναι σπάνιο σκάφη να πλαγιοδετούν το ένα στο άλλο ειδικά τις περιόδους με έντονη ιστιοπλοϊκή κινητικότητα. Στο Παλιό Λιμάνι υπάρχουν δυο χαριτωμένα μπαράκια και φέτος είδα άνοιξε και ένα ωραίο μαγαζί με ρούχα εκεί που παλιά κάναμε το crew party της πρώτης μέρας των αγώνων.
Το κέντρο της πόλης των Σπετσών είναι κοντά στο Παλιό Λιμάνι και μπορείτε να πάτε άνετα με τα πόδια μέσα από μια ευχάριστη παραλιακή διαδρομή. Η απαγόρευση των Ι.Χ. αυτοκινήτων στο νησί κάνει τη βόλτα αυτή ακόμα πιο ευχάριστη. Εκτός από τις παραδοσιακές μόνιππες άμαξες μπορείτε να μισθώσετε και κάποιο ταξί για τις μετακινήσεις σας, αν προτιμάτε.
Στο Παλιό Λιμάνι βρίσκονται και τα παλιά καρνάγια που λειτουργούν ακόμα. Κάποτε οι Σπέτσες ήταν το δεύτερο μεγαλύτερο ναυπηγικό κέντρο της Ελλάδας. Σήμερα στα απλοϊκά καρνάγια φτιάχνονται μερικά από τα πιο όμορφα ξύλινα καΐκια που θα συναντήσετε στην Ελλάδα. Είναι ιδιαίτερη η αγάπη και η προσοχή που δίνουν οι Σπετσιώτες στα καΐκια τους όσο μικρά ή μεγάλα κι αν είναι, θα τα δείτε πάντα περιποιημένα και καλογυαλισμένα, φτιαγμένα και βαμμένα με γούστο και μεράκι.
Οι Σπέτσες έχουν ένα παρελθόν που μετράει σχεδόν 5000 χρόνια. Σύμφωνα με τα αρχαιολογικά ευρήματα, πρωτοκατοικήθηκαν από την Πρωτοελλαδική εποχή, δηλαδή περίπου από το 2300 π.Χ.
Μαζί με τα ευρήματα της Πρωτοελλαδικής εποχής βρέθηκαν και άλλα των Μυκηναϊκών χρόνων και κατόπιν των πρώτων Βυζαντινών αιώνων.
Ανέκαθεν οι Σπέτσες χρησιμοποιούνταν ως σταθμός ανεφοδιασμού των πλοίων που κατευθύνονταν προς τις Πελοποννησιακές ακτές. Από το 1200 μέχρι το 1460 οι Σπέτσες υπάγονται στους Ενετούς τους οποίους διαδέχτηκαν οι Τούρκοι μέχρι την Απελευθέρωση.
Στην αρχαιότητα το νησί ονομάζονταν Πιτυούσα, από τα πεύκα (πίτυς) που αφθονούσαν στο νησί. Το όνομα «Σπέτσαι» αναφέρεται για πρώτη φορά το 1481 σε έκθεση κάποιου Ενετού ναυάρχου. Το όνομα αυτό προέρχεται από μετασχηματισμό του ονόματος Πιτυούσα που έκαναν οι Αρβανίτες οι οποίοι κατοικούσαν το νησί τον 15ο αιώνα. Η Πιτυούσα μετατράπηκε σε Πέτσα και σ’ αυτό, πιθανότατα οι Ιταλοί, πρόσθεσαν το “Σ” στην αρχή.
Μία άλλη δημοφιλής εκδοχή είναι ότι το όνομα Πέτσα προέρχεται από την ιταλική λέξη pezza (πετσέτα) επειδή από τα απέναντι βουνά της Κυνουρίας το νησί φαινόταν επίπεδο, σαν ένα κομμάτι βαμβακερού υφάσματος.
Κατά τον Έλληνα λεξικογράφο και ιστορικό Βυζάντιο Σκαρλάτο το νησί πήρε το όνομα του από την ιταλική λέξη pesce ή pescia (ψάρι), «καθ’ όσον όντως η νήσος αύτη είναι εξαιρέτως ιχθυόεσσα».
Οι Τούρκοι αποκαλούσαν το νησί «Σούλιτζα» ή «Σούλεζα» δηλαδή «Υδρόνησο» (από την τουρκική λέξη su, νερό) λόγω των πηγών και των πολλών νερών που ανέβλυζαν στο νησί.
Μετά το τέλος της Επανάστασης και τη δημιουργία του Ελληνικού κράτους, οι Σπέτσες, παρά την συμβολή τους στην απελευθέρωση, επισκιάζονται από την οικονομική ανάπτυξη των Αθηνών.
Αρχίζουν να παρακμάζουν ως εμπορικό και ναυτιλιακό κέντρο και παράλληλα μειώνεται ο πληθυσμός τους.
Στις αρχές του 20ου αιώνα αρχίζει ο εκσυγχρονισμός του νησιού και η αναβάθμιση του σε θέρετρο του αθηναϊκού τζετ σετ, κυρίως με πρωτοβουλία του εθνικού ευεργέτη Σωτήριου Αναργύρου, γόνου πλούσιας Σπετσιώτικης οικογένειας εφοπλιστών. Αυτός είχε μεταναστεύσει το 1868, σε μικρή ηλικία, στη Νέα Υόρκη της Αμερικής οδηγούμενος από το εμπορικό του ένστικτο.
Το 1894 επιστρέφει για πρώτη φορά στις Σπέτσες. Ξανάρχεται τον επόμενο χρόνο οπότε γνωρίζει και λίγο αργότερα παντρεύεται τη δεύτερη εξαδέλφη του Ευγενία Αναργύρου. Το ζεύγος γυρίζει στην Αμερική για τρία ακόμη χρόνια. Η νοσταλγία όμως της γυναίκας του για τις Σπέτσες, ωθούν τον Αναργύρου να πουλήσει τις επιχειρήσεις του στην Αμερική και να εγκατασταθεί στις Σπέτσες. Από την πώληση της καπνοβιομηχανίας του και μόνο εισέπραξε το τότε ιλιγγιώδες ποσό των 650.000 δολαρίων. Η επιστροφή του Αναργύρου στο νησί ήταν η αρχή της ανάπτυξης των Σπετσών.
Το πολυτελές αρχοντικό νεοκλασικού ρυθμού του Αναργύρου που τελείωσε το 1904 βρίσκεται πίσω από την Ντάπια, στο κέντρο της πόλης, και εκεί σήμερα στεγάζεται το Πνευματικό Κέντρο των Σπετσών. Θα το αναγνωρίσετε από τις δύο αιγυπτιακές σφίγγες στα δεξιά και αριστερά της εισόδου.
Αξίζει ακόμα να επισκεφθείτε το Αρχοντικό της Μπουμπουλίνας με το μοναδικό σκαλιστό ταβάνι στη μεγάλη σάλα, που λειτουργεί ως μουσείο από το 1992. Το επιβλητικό αρχοντικό με τις ψηλές καμάρες του Χατζηγιάννη Μέξη όπου στεγάζεται το Μουσείο των Σπετσών. Την Καποδιστριακή Στέγη Σπετσών που βρίσκεται κοντά στον Άγιο Νικόλαο. Την Αναργύρειο και Κοργιαλένειο Σχολή που ιδρύθηκε το 1927. Και φυσικά το ξενοδοχείο Ποσειδώνιο με τους επιβλητικούς του χώρους που σε ταξιδεύουν σε μια άλλη, πολύ αριστοκρατική, εποχή.
Όλο το νησί αποπνέει αυτή την αριστοκρατική αίσθηση, με σπίτια και δρόμους πεντακάθαρους, πλαισιωμένα συχνά από ολάνθιστες μπουκαμβίλιες που κόβουν την ανάσα.
Η ανατολική πλευρά του νησιού είναι η πιο κατοικημένη όπου βρίσκεται και η πόλη των Σπετσών. Οι πιο όμορφες παραλίες όμως βρίσκονται από την άλλη πλευρά του νησιού. Άγιοι Ανάργυροι, Αγία Παρασκευή και Ζωγεριά είναι μερικές από αυτές. Την τουριστική περίοδο υπάρχουν τακτικά δρομολόγια δια θαλάσσης για αυτές τις παραλίες και φυσικά μπορείτε να πάρετε και κάποιο θαλάσσιο ταξί ειδικά αν είσαστε μεγάλη παρέα.
Περιμετρικά του νησιού υπάρχουν πολλές μεγάλες και μικρές σπηλιές με πιο διάσημη την Σπηλιά του Μπεκίρη, παλιό καταφύγιο των αγωνιστών, στους Άγιους Αναργύρους.
Απέναντι από τις Σπέτσες βρίσκεται η Σπετσοπούλα, το ιδιόκτητο νησί της οικογένειας Νιάρχου. Μπορείτε να το δείτε από μακριά αλλά μην επιχειρήσετε να πλησιάσετε και φυσικά αν είσαστε με σκάφος μην το σκεφτείτε καν να φουντάρετε κοντά στις ακτές του νησιού, απαγορεύεται.
Δύο ακόμα νησίδες των Σπετσών είναι ο Άγιος Ιωάννης και το Μικρό Μπούρμπουλο.
Οι Σπέτσες απέχουν από τον Πειραιά μόλις 2 ώρες με ιπτάμενο δελφίνι ή καταμαράν. Με το αυτοκίνητο είναι περίπου 3 ώρες μέχρι την Κόστα όπου υπάρχει φυλασσόμενο πάρκινγκ κι από εκεί υπάρχουν θαλάσσια ταξί όλο το 24ωρο και κοστίζουν 20 ευρώ (η τιμή αυξάνεται 50% το βράδυ μεταξύ 00:00-06:00) αλλά και τακτικά δρομολόγια με τα καΐκια που κοστίζουν μόλις 2 ευρώ. Η διαδρομή από την Κόστα μέχρι την Ντάπια είναι περίπου 5 λεπτά με το θαλάσσιο ταξί και 15 λεπτά με το καΐκι.
Αν ξεκινήσετε από τον Πειραιά, το Καλαμάκι, την Γλυφάδα, το Σούνιο ή το Λαύριο με σκάφος σας χωρίζουν 46-54 ν.μ. από τις Σπέτσες, ανάλογα με τη μαρίνα εκκίνησης, και τα κοντινότερα σημεία είναι το Σούνιο και το Λαύριο.
Εδώ κάπου τελειώνει το ταξίδι μας στις Σπέτσες, δεν τελειώνει ποτέ όμως η αγάπη μας κι ο θαυμασμός μας για το νησί. Με ιστιοπλοϊκό, φουσκωτό, ταχύπλοο, το πλοίο της γραμμής ή οδικώς μέχρι την Κόστα μια βόλτα στις Σπέτσες απλά επιβάλλεται.
